Yaa Asantewaa Festival

Fi Wikipedia

Yaa Asantewaa Afahyɛ yɛ afe afe nhyiamu a Ejisu Amanbrɛ Mpɔtam a ɔwɔ Ashanti Mantam mu wɔ Ghana mu mpanyimfo na nyimpa dzi. Wɔtaa dzi no wɔ Dzifuu bosom mu.

Asetsena Mu Nsɛm[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wɔwoo Yaa Asantewaa wɔ afe 1840 mu wɔ Besease, na ɔyɛ Kwaku Ampoma na Ata Po hɔn ba basia. Na ne nua bayinba Afrane Panin bɛyɛɛ Edwedo, mpɔtam bi a ɔbɛn hɔ no panyin. Ber a ɔdze ne mbofraadze a asɛm biara ennsi ekyir no, ɔyɛɛ ndɔbaa wɔ asaase a oetwa Boankra ho ehyia no do. Ono na banyin bi a ofri Kumasi na wɔwoo ba basia.

Owui wɔ nkoawasom mu wɔ Seychelles wɔ afe 1921. Ná ɔyɛ okuafo na ɔna a ɔdze yie. Na ɔyɛ nyansanyi, amanbufo, nyimpa hokwan ho ɔdeyɛfo, Ɔhemaa na ɔko kandzifo. Yaa Asantewaa gyee dzin dɛ ɔhyɛɛ Ashanti Ahemfo no do wɔ Sikakɔkɔɔ Nsu mu Ko no mu, tsiaa Britania atubrafo nnisoɔ a wɔdze bɛbɔ Sikakɔkɔɔ Nsu no tumidze ahofadzi ho ban na w'abɔ ho ban.

Atuatew Ho Nnianim Asɛm[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wɔ ne nua bayin ahendzi mu no, Yaa Asantewaa hunn dɛ Ashanti Apam no refa nsɛm ahorow a ɔdze ne daakye too amandze mu, a ɔmanko a ofri 1883 kosi 1888 ka ho.[citation needed] Ber a ne nua no wui wɔ afe 1894 mu no, Yaa Asantewaa dze hokwan a ɔwɔ dɛ Ɔhemaa abodzin no dzi dwuma ɔpaw n’ankasa ne ho dɛ Ejisuhene. Ber a Britaniafo no tuu no kɔɔ Seychelles wɔ afe 1896 mu, na Asante Hene Prempeh I na Asante aban no mufo afofor no, Yaa Asantewaa bɛyɛɛ Ejisu–Juaben mantam no do panyin. Ber a wɔdze Prempeh I kɔɔ nkoawasom mu ekyir no, Britania amrado panyin a ɔwɔ Gold Coast, Frederick Hodgson, hwehwɛɛ dɛ wɔdze Sikakɔkɔɔ Asɛnka, Asante man no egyiraehyɛdze no ma. Dɛm ebisadze yi maa Asante abanmufo a w'aka no yɛɛ kokoam nhyiamu wɔ Kumasi, dɛ wɔbɛsusu dze dzaa wɔ dze bɛbɔ hɔn hen no sanba ho ban. Na adwen nhyia wɔ hɔn a na wɔwɔ hɔ no mu wɔ mesima wɔbɛyɛ ɔyi ho. Yaa Asantewaa a na ɔwɔ dɛm nhyiamu yi ase no gyinaa hɔ dze nsɛm yi kasa kyerɛɛ egyinatukuw no mu fo hɔn dɛ:

Ɔbɛyɛ dɛm na nyimpa a wɔyɛ ahantan na akokodurufo tse dɛ Asantefo atsena hɔ ahwɛ ber a aborɔfo gyee hɔn hen na etsitsir, na wɔdze Sikakɔkɔɔ Nsu a wɔhwehwɛ no guu hɔn enyim ase. Sikakɔkɔɔ Nkongua no kyerɛ sika ma aborɔfo nkutoo; w'ahwehwɛ na w'atutu bebiara ahwehwɛ. Merentua predwan kor mpo mma amrado no. Dɛ ahɔn, Asante etsitsir no, hom bɛbɔ hɔn bra dɛ ehufo na monko a, ɔsɛ dɛ mosesa mo asen dze me ntar ase (Montu mo danta mma me na monnye me tam

Dza ɔbɛyɛ na w'ayɛ na bo a w'esi dɛ ɔbɛkɔ ɔko no ho mfonyin no, ɔfaa itur na ɔtow itur wɔ mbanyinba no enyim.

Asante ahemfo dodow bi na w'eyi Yaa Asantewaa dɛ onyɛ Asante akodzifo no akodzifo. Iyi na nhwɛdo a odzi kan na kor pɛ a wɔdze dɛm dwumadzi no maa basia wɔ Asante abakɔsɛm mu. Ashanti-Britania Ko a ɔyɛ Sikakɔkɔɔ Nsu – a wɔsan frɛ no "Yaa Asantewaa Ko"–no, Ɔhemmaa ono na Nana Yaa Asantewaa na ɔdze n'enyim a na ɔwɔ asraafo 5,000.

Afahyɛ Ahorow[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wɔ Ejisu Kumasi no, durbar of chiefs wɔ hɔ a Ejisu ɔpanyin a ɔsen biara na odze anim.

Wɔ Seychelles supɔw do no, wɔyɛɛ nkaeɛ guasodeɛ titir bi wɔ 17th October 2016, de hyɛɛ Afrikani ɔkofo a ɔyɛ anansesɛm mu Ɔhemmaa ɔna Nana Yaa Asantewaa wuo wɔ Seychelles wɔ Ɔkɔtɔberɛ 17, 1921. Wɔyɛɛ nkaeɛ guasodeɛ no ho nhyehyɛeɛ  denam Office of the Reincarnation Adedifo Saa Pogh Naa Yaa Asantewaa Ababio II a ɔwɔ Tano Yaw (UNESCO) wiase agyapade a wɔakyerɛw dzen wɔ kronkronbea a ɔwɔ Ejisu Ghana no do;  a Ethiopian Airlines na ɔboaa, a wɔne Seychelles ɔsom adwuma a ɔhwɛ amammerɛ do ka ho na Ɔman Nneɛmakorabea no yɛɛ biako.

Wɔ Seychelles nso, ɔyɛkyerɛ bi wɔ hɔ, a wɔato dzen Saint Yaa Asantewaa Nkaeɛ Ɔyɛkyerɛ, a Seychelles Aman bɔɔ amanneɛ dɛ ɔyɛ ɔyɛkyerɛ soronko, a wɔbuee ano wɔ aban kwan do wɔ Ɔkɔtɔberɛ da a ɔtɔ do aduonu baako, afe 2016, wɔ Ɔman Abakɔsɛm Tete Nneɛma Akoraeɛ a Ɔhemmaa Yaa Asantewaa awoɔ foforɔ no yɛeɛ  Ɔhemmaa Maame Saa Pogh Naa a odzen n’adze no, de ahyɛ ɔkofo a onsuro anansesɛm mu ɔkofo Ɔhemmaa Maame Nana Yaa Asantewaa a ofi Ghana a owui wɔ Seychelles wɔ October 17, 1921 no wu mfe 95.

Nea Ɛho Hia[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Ejisu mpanyimfo na wɔn a wɔte hɔ no dze nidi ma Yaa Asantewaa a na wonim no dɛ Ashanti ɔko mu ɔbran a odze anim wɔ ɔko a wɔne Britaniafo dze wɔ afe 1901 mu no. Afahyɛ no nso kae n’akokoduru a ɔdze sɔr tiaa Britaniafo dɛ wɔbɛfa Ashantifo Sikakɔkɔɔ Nsuo a ɔdze atuatew bae wɔ 1690 mfe no awiei mu hɔ no.

  1. "Yaa Asantewaa Festival Proposed". DailyGuide Network. 2019-04-09. Retrieved 2020-08-16.

Atuatew No Na Nea Efii mu bae

Na wogye dze dɛ dan no yɛ Nana Yaa Asantewaa dan

Efi March 1900 mu no, atuatew no kaa abankɛse a ɔwɔ Kumasi a na Britaniafo akɔhwehwɛ guankɔbea no.  Abantenten no da do ara gyina hɔ nnɛ dɛ Kumasi Abankɛse na Asraafo Tete Nneɛma Akorae.  Asram pii akyi no, awiei koraa no, Gold Coast amrado no somaa asraafo dɔm a wɔn dodow yɛ 1,400 dɛ wɔnkɔsiw atuatew no ano.  Wɔ ɔko no mu no, wɔkyeree Ɔhemmaa Yaa Asantewaa na n’afotufo a wɔbɛn no paa dunum, na wɔdze wɔn nso kɔɔ nnommumfa mu kɔɔ Seychelles.  Ná atuatew no gyina hɔ ma ɔko a ɔtwa to wɔ Anglo-Asante akodze ahorow a ɔkɔɔ do wɔ afeha a ɔto do 19 no nyinaa mu no mu.  Wɔ Ɔbɛnem 1902 mu no, awiei koraa no, Britaniafo faa asasesin a na Asante Ahemman no adze do bɛyɛ mfe ɔha no, na wɔsakraa Asante no yɛɛ Britania abotiri no ho banbɔ.

Nana Yaa Asantewaa wui wɔ nnommumfa mu wɔ Seychelles wɔ 17 Ɔbɛsɛ1921. Na wu akyi mfe abiɛsa, wɔ 17 Mumu 1924 no, wɔmaa Ɔhene Prempeh I na Asante ahemfie a na wɔakɔ nnommumfa mu no mufo afoforo a wɔaka no kwan dɛ wɔnsan nkɔ Asante.  Ɔhene Prempeh I hwɛ hui dɛ wɔbɛsan dze Nana Asantewaa na Asante afoforo a wɔakɔ nnommumfa mu no amu aba ma wɔasie wɔn wɔ adehye mu yiye. Ɔhemmaa Asantewaa daeɛ dɛ Asante bɛde na ho afiri atubrafoɔ nniso ho no baa mu wɔ 6 Ɛbɔw 1957, ber a Asante ahobanbɔfo nyaa ahofadie dɛ Ghana fa.  Ghana na Afrika man a ɔdze nkan wɔ Afrika Atɔe fam a ɔtum yɛɛ dem adeyɛ yi.

Asante Maa Asetena Mu Dwumadze

Nana Yaa Asantewaa te nea ɔfii Britania atubrafo nniso mu bae no ase.  Ghanafo hu no nnɛ dɛ ɔna hemmaa a ɔdze n’amammui na asetra mu tumi dii dwuma dze boa ma wɔbɔɔ n’ahenni ho ban.  Ɔte dɛ nea dwuma a odze wɔ nkɛntɛndo a onyae wɔ Ashanti mmarima no do ma wɔko tiaa Britaniafo no yɛ nea ɔgyina na matriarchal gyinabea do.  Nana Yaa Asantewaa frɛ a ɔfrɛɛ Asante Ahemman no mu mmaa no gyina Akan mmaa amammui mu asɛdeɛ na wɔn dwumadze biara wɔ mmarahyɛ na atemmuo nhyehyɛeɛ mu.  Mmarima nsuo a wɔahyehyɛ no nnidido nnidido wɔ Akanfo mu no, na mfɛfo mmaa na ɔkaa ho.  Wɔ akuraa no ase no, mpanyimfo a na wɔyɛ matrilineages (mpanyimfo), na wɔhyehyɛɛ akuraa no ase bagua a wɔfrɛ no ôdekuro no.  Mmea a wɔfrɛ wɔn mpanyinfo, na wɔfrɛ wɔn aberewa anaa ôbaa pan no, na wɔhwɛ mmea nsɛm do.  Wɔ ôdekuro biara mu no, na ôbaa panni bi yɛ adwuma dɛ akuraa no ase mmaa nsɛm ho asodifo na na ɔyɛ akuraa no ase agyinatukuo no muni.

Ná mpaapaemu bi panyin, ôhene, na amammui kuw a wodze wɔn ho do panyin, Amanhene, wɔ wɔn mfɛfo mmea a wɔfrɛ wɔn ôhemaa: ɔbea sodifo a ɔtra wɔn agyinatukuw ahorow mu.  Na ôhemaa na ôhene no nyinaa yɛ mogya, mogya anaa localized matrilineage koro.  Nea ɔte mmea asɛnka agua do wɔ Kumasi mantam mu, Asantehemaa, Asante a wɔaka abom no, efisɛ na na yɔnko barima yɛ Asanthene no adwuma no, na ɔyɛ Kôtôkô Bagua no muni, Asanteman Nhyiamu, Amansan Nhyiam a ɔwɔ  Asante sodifo.  Ɔnyɛ atemmu na mmarahyɛ nhyehyɛe nko na mmea a wɔte asɛnka agua do no de wɔn ho hyɛɛ ɔko a wɔyɛ na nea wɔnyɛ, na asase kyekyɛ mu nso.

Beae Wɔ abakɔsɛm Na Amammerɛ Agyapadze Mu

Yaa Asantewaa da do ara yɛ onipa a wɔdɔ no kɛse wɔ Asante abakɔsɛm na Ghana abakɔsɛm nyinaa mu esiane dwuma a odze wɔ Engiresifo atubrafo atubrafo no mu nti.  Wɔdze no ayɛ nea ɔnwu da wɔ nnwom mu sɛnea ɔdzedze do yi:

Koo koo hin kooYaa Asantewaa ee!Obaa basiaOgyina apremo ano ee!Waye be egyaeNa Wabo mmodze("Yaa AsantewaaƆbaa a ɔko ansa na aprɛmWoayɛ nneɛma akɛseWoayɛ yie")

Sɛnea ɔbɛyɛ na yɛasi hia a ɔho hia dɛ wɔhyɛ mmea akannifo pii nkuran wɔ Ghana asetra mu no, wɔdze sika a ɔfi Ghana Education Trust hɔ na ɔdze Yaa Asantewaa Mmabaa Ntoado Sukul sii hɔ wɔ Kumasi wɔ afe 1960 mu.

Wɔ afe 2000 mu no, wɔyɛɛ mfe ɔha afahyɛ dapɛn biako wɔ Ghana de gyee nea Yaa Asantewaa atumi ayɛ no toom.  Dɛ afahyɛ ahorow yi fa no, wohyiraa tete nneɛma akorae bi do maa no wɔ Kwaso wɔ Ejisu–Juaben Mantam mu wɔ 3 Dzifuu 2000. Awerɛhosɛm na dɛ, ogya a ɔtɔe wɔ 23 Ayɛwuho 2004 dɛee abakɔsɛm mu nneɛma pii, a na mpaboa na n’ako atadze (batakarikese) a ohui wɔ  mfonini a ɔwɔ atifi hɔ no. Mprempren Ɔhemmaa-ɛme a ɔyɛ Ejisu na Yaa Asantewaa II.  Wɔyɛɛ Yaa Asantewaa afahyɛ a ɔtɔ do ebien wɔ 1–5 Ɔbɛnem 2006 wɔ Ejisu.

Yaa Asantewaa ohoni a ɔwɔ tete nneɛma akorae a ogya ɔtɔ mu no akyi.

Yaa Asantewaa Tete Nneɛma Akorae no anim a wɔahyew no.

Nnansa yi frɛ dɛ wɔnsi Yaa Asantewaa Tete Nneɛma Akorae foforo.

Yaa Asantewaa Centre a ɔwɔ Maida Vale, London atɔeɛ fam no yɛ Afrika–Caribbean adwini na mpɔtam hɔfo beaeɛ. Ɔgyee na dZen wɔ afe 1986 mu.

Television do kyerɛwtohɔ bi a Ivor Agyeman-Duah yɛe, a wɔato dzen Yaa Asantewaa – Ɔhene Prempeh Nnommumfa na Afrika Ɔhemmaa bi Akokoduru, a wodze nkan yii wɔ Ghana wɔ afe 2001 mu.

Asɛnka agua do ɔyɛkyerɛ bi a Margaret Busby kyerɛwee, Yaa Asantewaa: Warrior Queen, a Geraldine Connor na ɔkyerɛɛ no ​​kwan na na sankubɔfo a na ho akokwaw Kofi Ghanaba ka ho, a pan-African nnwontofo ka ho, kyinkyin UK ne Ghana wɔ afe 2001–02 mu.  Wɔsan nso yɛɛ radio do drama a ɔkyerɛwfo koro no ara yɛe no nnidido nnidido wɔ afa anum (13–17 October 2003) wɔ BBC Radio Four's Woman's Hour so, a na wɔn a wɔyɛɛ no ​​no bi na Glenna Forster-Jones na Jack Klaff, a Pam Fraser Solomon na ɔkyerɛɛ no ​​kwan, a nnwom no yɛe  Nana Tsiboe, Kofi-Adu, Jojo Yates, Asebre Quaye na Atongo Zimba na wɔn a wɔka wɔn ho no.

Album a efi Britania jazz nnwontofo kuw Sons of Kemet, Your Queen Is a Reptile, dze nnwom dzen ato nnɛyi na abakɔsɛm mu mmea abibifo a wɔwɔ nkɛntɛndo nyinaa dzen.  Asantewaa dzen na wɔde yɛɛ dwom a ɔtɔ do nson, "My Queen is Yaa Asantewaa".