Letitia Obeng

Fi Wikipedia

Letitia Eva Takyibea Obeng FGA (wɔwoo no 10 Ɔbɛnem 1925) wɔ Anum wɔ Apuei Fam Mantam mu ne Ghanani bea a odi kan a onyaa abodin krataa wɔ mmoa ho adesua mu na odii kan maa no oduruyɛfo abodin krataa.[1] Wɔka ne ho asɛm sɛ "nyansahufo mmea a wɔwɔ Ghana nanabea".[2]

Nwomasua[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Letitia Obeng kɔɔ mfitiase sukuu wɔ Abetifi, Kwahu ne mfinimfini sukuu wɔ Kyebi. Wɔ 1939 ne 1946 ntam no, onyaa ne ntoaso sukuu adesua wɔ Achimota College. Bere a na ɔwɔ sukuu mu no ɔyɛɛ London Sukuupɔn Amanaman Ntam Sɔhwɛ de toaa ne nhomasua so, esiane aban sika a ɔde maa no wɔ Birmingham Sukuupɔn mu (1948–1952), faako a na ɔno nkutoo ne Afrikani ɔbea sukuuni wɔ Edgbaston sukuupɔn no mu. Owiee sukuupɔn no na onyaa abodin krataa wɔ Mmoa Ho Adesua mu.[4] Wɔ n’abrabɔ ho asɛm mu no, ɔka osuahu a onyae bere a ɔbaa United Kingdom bɛsua ade wɔ ɔko no akyi mfe no mu, a adwemmɔne a ohyiaa no ka ho.[3]

Edwuma, ndzɛmba ahorow a w'ayɛ na abasobɔdze[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Abodzin nkrataa ahorow

Letitia Obeng ne Ghanani bea a odi kan a wɔmaa no Bachelor of Science abodin krataa wɔ Mmoa ne Nnua Ho Adesua mu (1952), Master of Science abodin krataa wɔ Parasitology mu (1962) ne PhD wɔ Tropical Medicine mu (1964).[5] Birmingham Sukuupɔn na ɛde ne Bachelor ne Master of Science abodin krataa nyinaa maa no na Liverpool School of Tropical Medicine na ɛde ne PhD maa no, faako a osuaa nwansena tuntum ne sɛnea ɛfa asubɔnten mu anifurae ho ade no. Ɔhunuu nsuo pa ho adesua a ɛwɔ North Wales no yie wɔ ne PhD adesua mu na ɔtaa de ne mma baasa a na wɔadi mfeɛ 8, 6 ne 3 saa berɛ no ba sɛ wɔrebɛfa nhwɛsoɔ wɔ mpɔtam hɔ nsubɔnten ne nsubɔnten mu.[6]

Dzibew ahorow

Bere a owiee sukuupɔn mu adesua wɔ United Kingdom no, ɔsan kɔɔ ne kurom Ghana na ɔmaa ɔkasa wɔ University College of Science and Technology a seesei wɔfrɛ no Kwame Nkrumah University of Science and Technology wɔ afe 1952 ne 1959 ntam.[7] Wɔ afe 1952 mu no, Letitia Obeng bɛyɛɛ ɔbaa nyansahufoɔ a ɔdi kan wɔ Kwame Nkrumah Suapɔn a ɛhwɛ Nyansahu ne Mfiridwuma so (KNUST) a ne kunu nso yɛɛ adwuma sɛ ɔkyerɛkyerɛfoɔ.[1] Ne kunu wuo wɔ afe 1959 mu no, Letitia Obeng tu kɔɔ Council for Scientific and Industrial Research (CSIR) (kan no na wɔfrɛ no National Research Council of Ghana) na afe 1964 mu no, ɔhyehyɛɛ Institute of Aquatic Biology wɔ saa asoɛeɛ korɔ no ara mu sɛ wɔnyɛ nhwehwɛmu wɔ Ghana deɛ ho Volta Ɔtare kɛse a nnipa ayɛ ne ne nsu a ɛwɔ asase mu.[8][6] Letitia Obeng ne nyansahufo a odi kan a Ghana Ɔman Nhwehwɛmu Bagua no de no yɛɛ adwuma.[7] Wɔ afe 1965 mu no, Letitia Obeng bɛyɛɛ Ghana Adesuabea a ɛhwɛ adwinni ne nyansahu so no yɔnko na afe 2006 mu no, ɔbɛyɛɛ adesuabea no titrani a odi kan a ɔyɛ ɔbea.[9][10] Wɔ afe 1972 mu no, Oduruyɛfo Obeng maa Caroline Haslett Nkaedi Ɔkasa no kyerɛɛ Royal Society a Ɛhyɛ Adwinni, Nneɛma a Wɔyɛ ne Aguadi Nkuran no. Na ne kasa no asɛmti ne “Ɔman a Wɔkyekye ne Afrikani Ɔbea[11]”. Afei nso wɔ 1972 mu no, na ɔyɛ obi a wɔtoo nsa frɛɛ no sɛ ɔde ne ho hyɛɛ Amanaman Nkabom Nnipa Atwa Yɛn Ho Ahyia Nhyiam a wɔyɛe wɔ Stockholm no ase. Wɔ 1974 mu no, ofii ase yɛɛ adwuma sɛ Ɔpanyin wɔ Amanaman Nkabom no Nneɛma a Atwa Yɛn Ho Ahyia Dwumadi (UNEP) mu. Wɔ afe 1980 mu no, ɔbɛyɛɛ UNEP Ɔmantam Dwumadibea a ɛhwɛ Afrika so no Panyin ne UNEP Anamusini wɔ Afrika. Wɔpaw no sɛ ɔbaa a ɔdi kan sɛ ɔmmɛka Ghana Academy of Arts and Sciences Fellowship no mu, wɔ afe 2008 mu no, wɔde adwene koro paw no sɛ ɔnyɛ ne Titenani a ɔdi kan a ɔyɛ ɔbaa.[6]

Abasobɔdze na ndzɛmba w'ayɛ[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wɔ afe 1992–1993 mu no, na Letitia Obeng yɛ Amanaman Ntam Nsrahwɛfo a Wɔagye Din wɔ Radcliff Kɔlege. Wɔ afe 1997 mu no, onyaa CSIR Award for Distinguished Career and Service to Science and Technology, ɔbea a odi kan a onyaa abasobɔde a ɛte saa. Bio nso, wɔde ne din too CSIR Laboratory (a wɔfrɛ no The Letitia Obeng Block) no din wɔ ne 1997 mu.[12] Letitia Obeng nyaa Ghana ɔman abasobɔdeɛ a ɛkorɔn sen biara, Order of the Star of Ghana wɔ afe 2006. Wɔ afe 2017 mu no, ɔnyaa Doctor of Science abodin krataa a ɛyɛ nidi wɔ KNUST.[13]

Akyerɛw Edwuma[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

[15]

Ɔde ne nwoma a ɛdi kan -Anthology of a Lifetime sii hɔ wɔ July 2019 mu.[14] Ɛyɛ nyansahufo a wagye din no kasa, ɔkasa, nkyerɛwee ne nhoma ahorow a wapaw wɔ mfe 60 a atwam no mu.[15]

Nhwehwɛmu na nwoma ahorow[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Letitia Obeng nhwehwɛmu ne ne nhoma tintim twe adwene si nneɛma a atwa yɛn ho ahyia, akwahosan ne nyansahu ho adesua so titiriw wɔ Afrika. Ne nnuruyɛfo nhwehwɛmu no hwehwɛɛ Simuliidae a wohui sɛ ɛyɛ ade titiriw a ɛde ɔyare mmoawa no kɔ asubɔnten mu anifurae mu no nsu mu tebea horow mu. Nea ɛfa nhwehwɛmu yi ho ne n’asɛm a wɔato din “Life-history and population studies on the Simuliidae of North Wales”[16] ne “The identification of the aquatic stages of the British Simuliidae”[17] Wɔ krataa bi a wɔato din "Environmental of Impacts of Four African Impoundments”,[18] Ɔbenfo Obeng susuw nneɛma a atwa yɛn ho ahyia a Afrika atare anan de ba no ho: Ɔtare Volta, Ɔtare Kariba, Ɔtare Kainji ne Ɔtare Nasser.Ne nhwehwɛmu ne nhoma afoforo bi ne:

• The helminth fauna of rodents of the sub-family Murinae in Ghana. (1965)

• Man-made lakes (1969).

• Wildlife in the Volta Basin. Man-made Lakes (1969); co-authored with Asibey, E. O. A.

• Volta Lake: Physical and biological aspects (1973)

• Should dams be built? The Volta Lake example (1977)

• Too Much or Too Little (1975)

• Starvation or Bilharzia? a rural development dilemma (1978)

• Man's impact on tropical rivers (1981)

• Progress of Science in Africa—in Tradition, Culture and Religion (1986)

• The right to health in tropical agriculture (1992)

Ɔsan nso yɛ Obeng, Letitia E. (1997) kyerɛwfo. Parasites, Atamfo a Wɔyɛ Nsisi ne Sneaky a wɔwɔ Wo mu. ISBN 978-9988010171., nhoma a wɔkyerɛw maa atiefo a wɔnyɛ nyansahufo titiriw. Sɛ ne nwoma a ɛfa nyansahu ho da nkyɛn a, Letitia Obeng nso yɛ Obeng, Letitia Eva (2008) kyerɛwfoɔ. Agyapade a Ɛnyɛ Komm: N’ankasa Asetra Ho Nsɛm. ISBN 9789988098834 na ɛwɔ hɔ.

Ankorankor asetena[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Ɔyɛ owufoɔ Madam Theodosia Okoh nuabea a ɔyɛ Ghana frankaa.[19] Na ne papa, Very Reverend EV Asihene Anad, yɛ Presbyterian Asɔre a ɛwɔ Ghana no Moderator na ne maame din de Dora Asihene. Ɔwaree George A. Obeng a owui wɔ afe 1959 mu.[2][3] Britania Ahyehyɛde ho nsusuwiifo, ɔbenfo ne ɔkyerɛwfo Edward David Asihene "Eddie" Obeng (wɔwoo no afe 1959) yɛ Letitia Obeng mma no mu biako.

Nhwɛdo[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

• ^ Jump up to:a b "LSTM welcomes alumna Dr Letitia Obeng | LSTM". www.lstmed.ac.uk. Retrieved 2016-11-12.

• ^ Jump up to:a b "Meeting Ghana's First Female Scientist – Dr Letitia Obeng". www.ghanaweb.com. GhanaWeb. Retrieved 11 August 2015.

• ^ Jump up to:a b c Obeng, Letitia E. (Letitia Eva) (2008). A silent heritage : an autobiography. Surrey, United Kingdom: Goldsear. ISBN 978-9988-0-9883-4. OCLC 472715031.

• ^ "LSTM's inaugural graduation ceremony: Dr. Letitia Obeng honoured". BusinessGhana. Retrieved 2019-04-19.

• ^ "Women in Science: inspiring Stories from Africa. The Network of African Science Academies" (PDF). globalyoungacademy.net. NASAC. 2017. Retrieved 2018-12-19.

• ^ Jump up to:a b c "Dr Letitia Obeng". LSTM. Retrieved 2019-09-21.

• ^ Jump up to:a b