Khon
Khon (Thai: โขน, wɔbɔ no [kʰǒːn]) yɛ agordzi asaw ne fa bi a ofri Thailand. Khon dwumadzi no akɔdo fri Ayutthaya ahendzi mber mu.
Ɔyɛ amanbrɛ dwumadzi bi a mbanyinfo a wɔhyɛ nkataenyim yɛ no wɔ ahenfie pɛ mu na hɔn a wɔ ka hɔn ho nye hom a wɔkenkan awensɛm na hɔn amanbrɛ piphat ensemble. Ndwomtow mu nsesa nhyehyɛe bi a wɔ nye agordzifo mbasiafo a wɔfrɛ no khon phu ying (โขนผู้หญิง).
History[sesa mu | sesa ekyirsɛm]
Khon yɛ Thai amanbrɛ asaw a ɔka ndzeyɛɛ ahorow tse dɛ asaw na sini. Ngyinado biara nnye hɔ a ɔkyerɛ n'ahyɛse, na ibom wɔ bɔ ne dzin wɔ Thai n'akyerɛwsɛm wɔ Lilit Phra Lo (c. 1529) a wɔkyerɛwee ana Ɔhen Narai Maharaj ne mber.[failed verification]
Tsetse ngyinado kyerɛ dɛ Thai ndzeyɛɛ a wogyina agordzi dwumadzi bea yɛ no nna no ho nsɛm wɔ hɔ dadaw frii 17th century. Wɔ 1687, Louis XIV a ɔwɔ France somaa ɔman n'anamusifo Simon de la Loubère dɛ onkɛfa dzaa ohun wɔ Siamese aheman mu ngu hɔ. Wɔ n'akontabu a w'agye dzin Du Royaume de Siam mu no, La Loubère yɛ nhwehwɛmu yie fa classic 17th century theatre of Siam, ibi nye awensɛm a ɔfa akodzi dwumadzi frii Khon agordzi mu, na otwaa dzaa ohuu nyinara pɛpɛɛpɛr:
Siamese wɔ sini ahorow ebiasa : Ma wɔfrɛ no Cone [khôn] yɛ figure asaw, wɔdze senku ne ngyegyee na ndwom edwindadze ahorow. Hɔn a wɔsaw no hyɛ nkataenyim na wɔ kitsa akodze, na wɔ gyina hɔ ma hɔn a wɔrekɔ ako kyen hɔn a wɔresaw. Na ibom obiara tu mbirika a no mu yɛ hyew, na wogyina wɔ akwan soronko mu, wonngyina dɛ wɔbɔkɔ do dze nsɛm edzi afra. Hɔn nkataenyim ne dodow yɛ hu, na ogyina hɔ ma abodze a hɔn ho yɛ hu, anaa ahohom fi ahorow. Dwumadzi a wɔfrɛ no Lacone yɛ akenkansɛm a onye akyerɛwsɛm na sin edzi afra, na ɔkɔ do wɔ nda ebiasa mu, fri anɔpa nɔnwɔtwe kosi ewimber nɔnesuon. Wɔyɛ abakɔsɛm wɔ nkyekyɛmu, enyibersɛm, na siniyɛfo a daa wɔwɔ hɔ tow ndwom, na wɔtow no pɛr .... Rabam yɛ asaw mbɔho ebien a mbanyinfo na mbasiafo saw, na onnda famu, na ibom no mu yɛ dzen... wotum yɛ wɔ aber a wonnkyekyer hɔn ho, osiandɛ akwan a wodzi saw no nnyɛ dzen na wotwa hɔn ho hyia, bɔɔkɔɔ, na nhyehyɛdo biara nnyi mu; ibom wɔdze akwan beberee bu hɔn mu na wɔ dandan hɔn ho na hɔn nsa wɔ akwan bɔɔkɔɔ mu.
Wɔ hɔn a wɔsaw Siamese Khôn hɔn ntarhyɛ mu no , La Loubère kyerɛ mu dɛɛ, "Hɔn a wɔsaw no wɔ Rabam, na Cone, na w'ayɛ krataa kyɛw , a ɔkɔ sor na osi hɔ, tse dɛ Mandarin afahyɛ kyɛw, ibom ɔsan famu wɔ ne nkyenkyen ba hɔn asowa ho, na wɔdze nboba onnyɛ apapa esiesie ho, na wɔdze nkataho ebien yɛ ntaabo ho."
Bea a Khon fri wɔ ne ngyinado wɔ fri bebi a wonya asɛmfua "Khon". Bea ofri dzi obiara nnyim, ibom akwan anan bi wɔ hɔ. Ahyɛse, "Khon" wɔ Benguela Kalinin puei wɔ nsɛmfua "kora" anaa "Khon" a ɔyɛ ndwomtow edwindadze ne dzin a wɔdze Hindi leather yɛe. Sɛ ehu a na ne bɔbea nye kyen dzi nsɛ. Nna w'agye dzin na wɔdze dzi dwuma wɔ mpɔtam amanbrɛ dwumadzi ase. Nna wɔ susu dɛ kora yɛ edwindadze no mu kor a wɔdze yɛɛ Khon agordzi dwumadzi. Wɔ Tamil kasa mu no "Khon" fri asɛmfua "koll" a ɔben "goll" anaa "golumn" wɔ Tamil. Dɛm Tamil nsɛmfua yi fa ntarhyɛ mu anaa wɔresiesie nyimpadua no fri tsir kosi nan ase dɛ wɔ Khon ntarhyɛ mu. "Khon" wɔ Iran wonyaa frii nsɛmfua "zurat khan" a ɔkyerɛ dɛ 'aboduaba a wɔdze nsa pia no ma odzi dwuma' anaa 'aboduaba', na wɔdze dzi dwuma wɔ mpɔtam agordzi dwumadzi mu. Ne ndwom nna onye ndɛ Khon dzi nsɛ.[citation needed]
Characters[sesa mu | sesa ekyirsɛm]
Khon dwumadzi ahorow ne nhyehyɛe no fri amanbrɛ a w'ahyehɛ atɔ hɔ dadaadaw.Agordzifo a wodzi enyim yɛ mbayinfo akokodurfo, mbasiafo akokodurfo, ogres, na ndow. Ndow no yɛ agordzi dwuma a no ho hia wɔ Khon no mu.[citation needed] Adow agordzi dwuma a w'agye dzin yie wɔ anansesɛm mu yɛ ɔkofo Hanuman.
Ndɛ Khon wɔ ndzɛmba ahorow frii lakhon nai na ndɛ, ɔwɔ mbasiafo agordzifo a wodzi dwuma da mbasiafo hɔn nyimpa su, mpɛn bi no nna mbanyinfo na wodzi dɛm dwuma no. Wɔ aber a ogre na adow hɔn agordzi su ho hyɛ nkataenyim , nyimpa agordzifo no nnyɛ dɛm.
Performances[sesa mu | sesa ekyirsɛm]
Khon ne ngyinado wɔ anansesɛm ahorow fa tsetse akyerɛwsɛm a ɔfa Ramakien (Thai suaa India Hindu epic Ramayana nhyehyɛe ), dɛ Thai akyerɛwsɛm na agordzi nya ne nkoranhyɛ tsitsir frii India akwan a wɔdze wen ndzɛmba na hɔn akokodurfo. Khon Ramakien nna mbanyinfo nko na wɔyɛ. Mbasiafo dzii dwuma dɛɛ abɔfo na abosom. Ndɛ mbasiafo dzi dwuma dɛ ndow na ahohom fi. Wɔ mber a w'abesin no,nna Khon dwumadzi no adehye ebusua nkotsee na wɔ yɛ, ma ɔhen ne mba mbayinfo no dzi dwuma dɛ ndow na ahohom fi. Thai Khon n'adwenpɔw gyina asaw akwan ahorow, ne tsitsir yɛ adow, hɔn adwen gyina ahoɔfɛw na asaw fɛfɛw a adow dzi. Khon nkyerɛkyerɛ no wɔ hyɛ ase wɔ mbofra ber mu, ama agordzifo no mu ayɛ haa yie ama ɔdze adandan no ho, ne tsitsir yɛ Vanara (hɔn a wɔtsena ahaban mu anaa ndow) dwumadzi .