Călușari

Fi Wikipedia
Asawfo a wɔhyɛ ntar wɔ călușari kwan do. (Dancers dressed in the călușari style)

Călușari - [Călușarifo] (Romania kasa mu: Călușarii, Romania mbrɛ wosi bɔ no: [kəluˈʃarʲ]; Bulgaria kasa mu: Калушари anaa Русалии; Makedonia kasa mu: Русалии, adze kor: Călușar) yɛ enuayɛ nsumaamu fɛkuw bi a wɔyɛ amandze bi a wɔyɛ asaw a wɔfrɛ no căluș. Ahyɛase no nna ɔyɛ Romania dze, na ekyir adzeyɛ no trɛw kɔɔ Bulgaria na Macedonia Etsifi fam. Efi Easter ekyi adapɛn ebaasa kesi Pentekoste (Pentecost) a wɔfrɛ no Rusalii wɔ Romania kasa mu no, bɛyɛ dapɛn ebien na wɔatu kwan akɔ hɔn apaamu ahorow nyinara a na wɔbɛsaw, a sankubɔfo kakraa bi ka hɔn ho.[1]

Abakɔsɛm[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wonnyim Călușarifo n'ahyɛase, ɔwom dɛ adanse a odzi kan a wɔkyerɛwee no fi afeha a ɔtɔ do duesuon (17) ndwom nkyerɛwdze a Ioan Căianu kyerɛwee no mu dze.

Romania nyamesom ho abakɔsɛm kyerɛwfo Mircea Eliade kaa dɛ "Ɔwom dɛ wodzi nsew wɔ Onyankopɔn dzin mu dze, nanso anansesɛm-amandze tsebeɛ a calusari no hyehyɛɛ no nye Kristosom nnyi biribiara yɛ" na, annyɛ yie koraa no, wɔ afeha a ɔtɔ do duakron (19) mu no, nna asɔfo wɔ hɔ ɔsɔretsia a wɔdze tsia kuw no, a wɔayi emufo efi edzidzi mu mfe ebaasa wɔ mbea bi.[1]

Asɛmfua n'ahyɛase[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Mircea Eliade gye dzii dɛ asɛmfua Călușari fi Romania asɛmfua a ɔkyerɛ pɔnkɔ, cal, a efi Latin kasa mu caballus mu.[2]

Nkyerɛkyerɛmu[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Călușarifo ebien (2), Costică Acsinte na otwa mfonyin no, c. 1930 - 1940 (Two Călușari, photographed by Costică Acsinte, c. 1930 - 1940)

Mbrɛ wɔtaa yɛ amambra kwan do no, Călușari kuw no yɛ nsumaamu kuw a mbanyin nkotsee na wɔwom a ɔnye ahohur ber mu amandze bi wɔ ebusuabɔ, ebia mbusuakuw mu akofo ekuw nkaa. Kuw no kandzifo (a mpɛn pii no ɔyɛ berantsɛ panyin) fa ekyidzifo dodow bi, a wɔyɛ mberantsɛ ber nyinara, mpanyimfo a wonnyi ahokafo a wɔpaw hɔn osian nyimpadua mu ahoɔdzen ntsi.

Căluș asaw[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Căluș yɛ mbanyin kuw asaw, ɔwom dɛ atsetsesɛm ahorow a efi Oltenia mantɔw mu a nna nkataasia fi kor (1) kesi ebien (2) ka ho kyerɛwtohɔ ahorow wɔ hɔ dze, nanso mprempren nye ber etwam. Na kuw no bɛpaw "ayefor" efi ekuraase biara a wɔbɛfa mu, a egyina n'asaw ho nyimdze do. Na "ayefor" no bɛka nsew dɛ ɔbɛka amandze kwan do asaw no ho, mfe ebaasa a ɔtoatoa do.

Ndzɛmba a odzidzi do yi ka asaw no ho:[3]

  • Mfonyin a wɔdze hyɛase a ɔkyerɛ dɛ obi nantew (plimbări), anaa anamɔn tsitsir bi, wɔ hankra a ɔkɔ baabi a ɔnye dɔn no bɔ ebira mu.
  • Akontaabu a ɔyɛ dzen kɛse (mișcare) a wɔyɛɛ wɔ baabi a ɔwɔ anamɔn a wɔdze nantsew ntsam.
  • Wɔdze ndzɛmba a wɔaka abom na ɛyɛ mfonyin ahorow, mpɛn pii no ɔwɔ ahyɛase-finimfin-ewie nhyehyɛɛ (a beginning-middle-end structure).

Asaw ahorow a edzi nsɛ[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Wohu mbanyin kuw asaw afofor a efi amandze kwan do asaw mu wɔ Carpathians na Transylvania.[7] Carpathian ahorow tse dɛ Trilișești nye Țânțăroiul a ofi Moldavia na Bărbătescul nye De sărit a ofi Maramureș no ka ndzɛmba etsitsir nkotsee ho ber a De bâtă, Haidău, na Fecioreasca a ɔwɔ Transylvania no bɛn Călușari yie a wɔdze ekyir nkɔdo a ɔyɛ dzen kɛse aka ho.[4]

Hwɛ iyi nso[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Mboaedze[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

  1. 1.0 1.1 Eliade (1975), p. 162.
  2. Eliade (1973), p. 115-122.
  3. Mellish & Green (2020a).
  4. Mellish & Green (2018).

External links[sesa mu | sesa ekyirsɛm]