Akua Asabea Ayisi

Fi Wikipedia

Akua Asabea Ayisi (3 April 1927 – 21 April 2010) na ɔko ma mbasiafo hɔn yie dzi, na ɔyɛ atembuafo wɔ High Court wɔ mber bi mu na  Ghana dawurbɔ edwumayɛfo a odzi kan. Wɔ aber a na Ghana independence movement no rema no mu do no, Akua Asabea Ayisi nyaa ntsetsee wɔ dawur edwuma mu na onye Mabel Dove-Danquah na Kwame Nkrumah, a na ɔrebɛyɛ  prime minister na Ɔmanpanyin a odzi kan wɔ ekyir nhyehyɛɛ mu.

Ayisi ne dzibea dɛ ɔkyerɛwfo nhwehwɛmu edwuma  wɔ women's column, a na edwuma n'enyi gyina mbasiafo hɔn haw ho, wɔ Accra na Evening News dawurbɔ nkrataa no ho hia ankasa wɔ dɛm aber no

Ebuasua na Abrabɔ Ahyɛse[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Akua Asabea Ayisi wɔwoo no 3 April 1927, wɔ Akuapim-Mampong. Ɔtɔ awotwe wɔ mba du mu na Mercy Adebra Mensah na Okyeame Kofi Ayisi na wɔwoo no

Kofi Ayisi na ɔyɛ Odehye na  Ɔkasamafo ma Ohene no, a na ɔyɛ n'ebusuanyi. Akua Asabea Ayisi ne wɔfanom bi na adehye akomfo . Kofi Ayisi nyaa mba 70, mba 10 fri Mercy Adebra. Ayisi ne maame, Mercy Adebra ne Nana banyin, Tetteh Quarshie, na odua kokoo dua a odzi kan wɔ Ghana. Mercy Adebra, a ɔyɛ basia a n'enyiwa yɛ dzen na ɔpɛ dɛɛ ɔtsew ne ho, ntsi ekyir no ogyae Kofi Ayisi na ɔtuu kɔɔ Accra ama w'abɛn n'ebusua, a na wɔyɛ Nkranfo.

Akua Asabea Ayisi hyɛɛ ne sukuu ase wɔ Presbyterian Primary wɔ Mampong, na ekyir no ɔkɔɔ Presbyterian Girls School wɔ Osu, Accra. Na ɔsanso kɔɔ Government Secretarial School kɔ wie ne nwomasua.Wɔ dɛm aber no, na ɔyɛ na dɛɛ basia botum enya nwomasua akɔ ekyir dɛm. Na mbom na ne maame gye mbasiafo hɔn nwomasua dzi.

Edwuma na akodzi dwumadzi ahorow[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

Ɔkɔkaa Convention People's Party (CPP), a Kwame Nkrumah na ɔda ano no, Ayisi bɛyɛɛ dawurbɔfo basia a odzi kan wɔ Ghana (1948). Onye Nkrumah yɛɛ edwuma wɔ Accra Evening News, dabiara dawurbɔ nkrata a Ɔmanpanyin hyɛɛ ase wɔ 1948, na wɔkyerɛwkyerɛw nkrataa a ɔfa amanyɔsɛm ho a na ɔko ma ɔman n'ahofadzi na ɔhyɛ Ghanafo dɛɛ mma hɔn gye abrɔfo no hɔn amanbu nhyɛdo no ntom.[4] Ɔyɛɛ nkyerɛw nhwehwɛmu wɔ women's column a ɔyɛ nkrataa n'eyim – krataafa a Nkrumah da no edzi dɛ odzi bɛpegya Ghana mbasiafo wɔ akwan a mbasiafo hɔn nwomasua bɛtsrew. Accra Evening News a wɔ daa no edzi wɔ 6 March 1949 ma wɔ yii Nkrumah fri n'edwumadzi bea dɛ Ɔkyerɛwfo panyin wɔ United Gold Coast Convention (UGCC) Party. Wɔ dawurbɔ nkrataa mu no, Nkrumah na ɔpɛ dɛ oko ma "hen ara hen amanbu wɔ mber tsia mu,onnyɛ ekyir bi, na sesiara." Ɔyɛɛ dawurbɔ nkrataa beberee wɔ na aber dɛɛ osuanyi okofo, Nkrumah hun dɛɛ dawurbɔ wɔ akyerɛwsɛm mu yɛ kwan kɛse a obotum dze epia nwomasua na amanyɔsɛm ho nhyehyɛe.

Wɔ August 1948, onye Kofi Baako, ɔkyerɛwfo nhwehwɛmufo wɔ Cape Coast Daily Mail, na Saki Scheck,  ɔkyerɛwfo nhwehwɛmufo  Takoradi Times, Ayisi tuu kwan ahorow wɔ ɔman n'afa nyinara dze kyerɛ adze, a ɔfa yereko etsia nhyɛ amanbu.[7] Ɔbɛyɛ Kwame Nkrumah ne ɔkyerɛfo edwumayɛfo a odzi kan wɔ kokoamu (1950–56) na oboa Nkrumah ma ɔkyerɛw pro-independence nsɛmtsir a wɔdze ko tsia British Amanbu, ibi nye "die with the imperialists."

Ɔdze ne ho hyɛɛ amanyɔsɛm akodzi nsɛm mu a na wɔfrɛ no "Positive Action campaign" na wɔ mpɛn pii no wɔ kyir no wɔ akotsen a na odzi wɔ dɛm nkitahodzi no mu. Akodzisɛm yii siw edwumayɛfo kwan dɛ wɔbɛko edwuma na wɔfrɛ iyi akwan a wɔdze bɛpia abrɔfo hɔn dwumadzi ahorow , a na oboa na asoɔdzen dwumadzi ahorow wɔ Gold Coast colony kɔ do no.

Ayisi dzii dwuma tsitsir wɔ nhyehyɛe a ɔfa  Nkrumah ne dwumadzi akwan ho nhyehyɛɛ.

Ahofadzi n'ekyir no, Ayisi kɔɔ Newnham College wɔ University of Cambridge, na osuaa Abakɔsɛm, okɛhyɛɛ sukuu no ase wɔ afe 1959.[10] Wɔfrɛ no baa mbra dwumadzi mu wɔ Lincoln Inn wɔ afe 1963. Ofri 1963 dze kɔ 1964, Ɔda hɔ dɛɛ Newnham College dɛ ɔyɛ edwuma wɔ Paris-Sorbonne University.

Owie no ɔsan ba Ghana, Ayisi hyɛɛ mbra edwuma ase dɛ mbranyimfo,na wɔ mber pa mu no ɔbɛyɛ Atembuafo wɔ High Court . Onam ne amanyɔsɛm dwumadzi ntsi, mbusu bia annto no wɔ aber a wɔtuu Kwame Nkrumah na aban Fri adze do.

Wɔ afe 1968, odze ne ho hyɛɛ amanbu akyerɛwsɛm kuw a wɔ hyehyɛɛ amanbu afofor akyerɛwsɛm a odzi Kwame Nkrumah ne ber a wɔdze tuu n'aban wɔ 1966.

Wɔ 1969, Ayisi na ɔka mbasiafo a wodzii kan baa mbrahyɛ baguafie no ho, na ɔyɛ Anamusifo wɔ Akuapem North District, na wogu do redzi nkogu. Wɔ 1978, oboa ma wɔ hyehyɛɛ amanbu akyerɛsɛm fofor a General Akuffo na oma hɔn ho kwan, aber a Ghana sesa fri Supreme Military Council (SMC) kɔɔ democratic rule no.

Akua Asabea Ayisi wui wɔ 21 April 2010.

Nhwɛdo[sesa mu | sesa ekyirsɛm]

• ^ Jump up to:a b Alhassan, Kandey (5 January 2017). "22 Amazing Females Who Hold The Title Of 'The First Ghanaian Woman'". Ghanaguardian.com. Retrieved 2 November 2017.

• ^ Jump up to:a b c Tuntum Nahana, Akosua (9 February 2019). "Ghana's first female journalist Akua Asabea Ayisi". modernghana.com. Retrieved 23 March2019.

• ^ Jump up to:a b Kwarteng, Francis (17 October 2015). "Mabel Dove-Danquah: A Trailblazing Author, Feminist, Politician, Activist & Journalist". Modern Ghana. Retrieved 25 November 2017.

• ^ Adomako Ampofo, Akosua (1 October 2008). "Collective Activism: The Domestic Violence Bill becoming Law in Ghana". African and Asian Studies. 7 (4): 395–421. doi:10.1163/156921008X359597. ISSN 1569-2094.

• ^ Jump up to:a b Biney, Ama (2011). The political and social thought of Kwame Nkrumah. Palgrave Connect (Online service). New York: Palgrave Macmillan. ISBN 9780230118645. OCLC 714088713.

• ^ Jump up to:a b Botwe-Asamoah, Kwame (8 March 2005). Kwame Nkrumah's Politico-Cultural Thought and Politics: An African-Centered Paradigm for the Second Phase of the African Revolution. Routledge. doi:10.4324/9780203505694. ISBN 9780203505694.

• ^ Vieta, Kojo T. (2000). The flagbearers of Ghana(School ed.). Accra: Ena Publications. ISBN 9988004621. OCLC 48093337.

• ^ Konadu, Kwasi; Clifford C. Campbell, eds. (3 February 2016). The Ghana reader : history, culture, politics. Durham. ISBN 9780822359845. OCLC 906010731.

• ^ Azikiwe, Abayomi (4 October 2009). "Nkrumah and Ghana's independence struggle". iacenter.org. Archived from the original on 1 December 2017. Retrieved 25 November 2017.

• ^ Campbell, Rosa. "Akua Asabea Ayisi | Feminist & Radical Histories at Newnham". Newnham College, University of Cambridge. Retrieved 21 January 2023.

• ^ "Akua Asabea Ayisi, Judge and Journalist". Newnham Alumnae. Newnham College, University of Cambridge. Retrieved 21 January 2023.