Africa(Ebibirim)

Fi Wikipedia
Africa(Ebibirim)
continent, geographic location, geographic region
Part ofOstfeste, Earth, Afro-Eurasia Sesa mu
Located in/on physical featureNorthern Hemisphere, Southern Hemisphere Sesa mu
Coordinate location21°5′38″N 7°11′17″E Sesa mu
Highest pointMount Kibo Sesa mu
Owner ofInternational Council of African Museums Sesa mu
Shares border withEurasia, Asia Sesa mu
Studied inAfrican studies, Africana studies Sesa mu
Geography of topicgeography of Africa Sesa mu
History of topichistory of Africa Sesa mu
Economy of topiceconomy of Africa Sesa mu
Demographics of topicdemographics of Africa Sesa mu
NCI Thesaurus IDC26272 Sesa mu
Category for mapsCategory:Maps of Africa Sesa mu
Map

Afrika yɛ asaasepɔn a ɔtɔ do ebien a ɔso sen obiara na ɔtɔ do ebien a nyimpa dɔɔ so sen obiara, na odzi Asia ekyir wɔ afa ebien no nyinara mu. Wɔ bɛyɛ ɔpepe 30.3 ɔpepe km2(11.7 ɔpepe ahananan akwansin) a nsupɔw a ɔbɛn ho ka ho, ɔkata Asaase asaase kɛse 20% na ne nyina 6%. Ɔnam dɛ nyimpa ɔpepe 1.4 na ɔwɔ no wɔ afe 2021 mu ntsi, ɔyɛ wiadze nyimpa dodow bɛyɛ 18%. Afrika nyimpa dodow yɛ kumaa wɔ asaasepɔn no nyiara mu; mfe a wodzii wɔ afe apem ebien na duebien(2012) mu no yɛ 19.7, ber a wiadze nyinara mfe dodow yɛ 30.4. Ɔmmfa ho dɛ Afrika wɔ abɔdze mu ndzɛmba ahorow pii, asaasepɔn a obiara nnyi sika pii na ɔtɔ do ebien a no ho hia pii wɔ ahonyadze nyinara mu, na odzi Ocean ekyir. Nwomanyimfo aka dɛ iyi fi ndzɛmba ahorow a ma ɔka ho nye asaase ho nsɛm, wim tsebea, mbusuakuw, etubrafo, ɔko nwinwin, etubrafo fofor, ka bi ma menka bi a onnyi hɔ, na edzifudzipɛ. Ɔmmfa ho dɛ ahonyadze a ɔwɔ hɔ no sua iyi, sikasɛm mu mbuemu a aba ndaansa yi na nyimpa dodow a wɔdɔɔ so na wɔyɛ mberantsɛ na mbasia no ma Afrika yɛ sikasɛm mu gua a no ho hia wɔ wiadze nyinara tsebea a ɔtserɛw mu.

Mediterranea Po no etwa asaasepɔn no ho ehyia wɔ etsifi afamu, Isthmus of Suez na Po kɔkɔɔ wɔ etsifi afam epuei na Atlantic Po no wɔ atɔe afam. Madagascar ne nsupɔw ahorow ka asaasepɔn no ho. Ɔwɔ aman 54 a wɔgye hɔn to mu koraa a wodzi hɔn ho do, nsasesin awɔtwe na aman ebien a wɔdze hɔn ho ankasa a wonngye nnto mu anaadɛ wɔnngye nnto mu koraa. Algeria yɛ Afrika ma a ɔso sen ɔman biara wɔ ne kɛse mu, na Nigeria yɛ kɛse sen ɔman biara wɔ nyimpa dodow mu. Afrika amam nam Afika Aman Nkabom a wɔdze sii hɔ a hɔn edwumayɛbea tsir wɔ Addis Ababa no so yɛ biako.

Afrika twa equator na prime meridian ho. Ɔno nkotsee nye asaasepɔn a ɔtserɛw fitsi etsifi afamu mbeabea a hɔ yɛ hyew. Asaasepɔn no nye n'aman dodow no ara wɔ Etsifi Afamu, na ne fa kɛse nye aman dodow wɔ kese Afamu. Asaasepɔn no fa kɛse no ara da mbea a nsu tɔ na ewia bɔ kɛse, gye Sahara Atɔe Afamu, Algeria, Libya na Egypt fa kɛse, Mauritania etsifi afamu ano, nye Morocco, Ceuta, Melilla, na Tunisia nsasesin nyinara a ɔno so wɔ....tropic of Cancer, wɔ etsifi afamu bea a hɔ yɛ hyew. Wɔ asaasepɔn no ano fa fofor no, Namibia kese afamu, Botswana kɛse afamu, Afrika kesee Fam mbea akɛse, Lesotho na Eswatini nsaasesin nyina nye Mozambique nye Madagascar kesee fam ano no wɔ Capricorn a ɔyɛ ɔhyɛ ase, wɔ kesee fam bea a hɔ yɛ hyew.


Ebibirim yɛ beebi a abɔdze a nkwa wɔ mu gu ahorow pii wɔ hɔ; ɔyɛ asaasepɔn a megafauna ahorow dɔɔ so sen biribiara, osiandɛ Pleistocene megafauna a wɔyewee no annhaw no kɛse. Naaso, ndzɛmba a etwa hɛn ho ehyia ho nsɛm pii nso aka Afrika kɛse, a anhweatam a ɔresɛe, kwaa a wotutu, nsu a no ho yɛ na nye efĩ ka ho. Ehwɛ kwan dɛ ndzɛmba a etwa hɛn ho ehyia ho haw ahorow a agye ntsin yi bɛsɛe kɛse ber a wimu nsakyer ka Afrika no. Amanaman Nkabom Aban Ntamu Bagua a ɔhwɛ Wimu Tsebea Nsakyer do no akyerɛ dɛ Afrika nye asaasepɔn a wimu nsesa botum ayɛ mberɛw kɛse.

Ebibirim abakɔsɛm war, ɔyɛ dzen, na mpɛn pii no wiadze nyinara abakɔsɛm kuw no nkyerɛ ho enyisɔ kɛse. Afrika, tsitsir Afrika Epuei afamu, yɛ ma wogye to mu kɛse dɛ beebi a nyimpa nye Hominidae clade (akraman akɛse) fi bae. Wɔakyerɛ dɛ hominids a wodzii kan nye hɔn nananom yɛ bɛyɛ mfe ɔpepe 7 a etwa mu nyi, a Sahelanthropus tchadensis, Australopithecus africanus, A. afarensis, Homo erectus, H. habilis ne H. ergaster ka ho —Homo sapiens (ndɛ da yi onyimpa) nkaa a odzi kan koraa, a wohuu wɔ Ethiopia, South Africa, nye Morocco, fi bɛyɛ mfe 233,000, 259,000, ne 300,000 a etwa mu nyi, na wogye dzi dɛ Homo sapiens hyɛɛ ase wɔ Afrika bɛyɛ mfe 350,000–260,000 a etwa mu yi.[a] Afrika nso, nyimpa ho enyimdzifo bu no dɛ ɔtse dɛmara asaasepɔn a awosu mu ndzɛmba gu ahorow sen biara osiandɛ ɔyɛ ma nyimpa tsenaa mu ber tsentsen sen biribiara ntsi.

Adasamba enyibuei a edzi kan, tse dɛ Tsetse Misraim nye Carthage puei wɔ Afrika Etsifi afamu. Wɔ abakɔsɛm tsentsen a ɔyɛ dzen a odzi hɔ a ɔfa enyibuei, etutra nye eguadzi ho ekyir no, Afrika wɔ mbusuakuw, amambra nye kasa ahorow pii. Mfe 400 a etwa mu no ehu Europa nkɛntsɛndo a orinya nkɔenyim wɔ asaasepɔn no do. Fitsi afe ɔha a ɔto do 16 mu no, eguadzi na ɔdze iyi bae, a ma ɔka ho nye Trans-Atlantic nkoa tɔn a ɔmaa Afrikafo a woeatu akɔtsena mbeabea fofor pii wɔ Amerika no. Fitsi afe ɔha a ɔtɔ do 19 ewiei kesi afe ɔha a ɔtɔ do 20 mfiase no, ɔreyɛ ayɛ dɛ Europa aman yɛɛ Afrika nyinaa atubrafo, na ɔkɔɔ beebi a Ethiopia nye Liberia nkutsee na na wɔyɛ amambu a wɔdɔe hɔn ho. Seseiara aman dodow no ara a wɔwɔ Afrika no fi adzeyɛ bi a wɔdze yii etubrafo fii hɔ wɔ Wiadze Ko II ekyir.